هجا / مورا / اونجی

حول و حوش برگزاری شب هایکوی امید بود که با خانم برزین صحبت 5 / 7 / 5 هجایی هایکو ژاپنی شد و آیا اینکه می شود این هفده هجایی بودن را در فارسی رعایت کرد، که ایشان گفتند؛ در شعرهای کوتاه اشان هفده هجایی بودن را رعایت می کنند. آن صحبت باعث شد تا من دوباره به تعریف هایکو رجوع کنم و البته این بار در تعریفی دیدم که نوشته هایکو هفده مورایی است. بعد در باب فرق بین مورا و هجا صحبت هایی کردیم و چون مشکل بود از خانم خورشیدی فارغ التحصیل کارشناسی زبان ژاپنی و کارشناسی ارشد زبان شناسی خواستم مطلبی کوتاه درباره فرق بین مورا و هجا بنویسند که حاصل نوشته زیر است. اما این نوشته باز تعریف هایکو را دستخوش تغییر می کند، چه اینکه تنها حرف ん یا نون ساکن در ژاپنی مورا نیست حال آنکه جزء اون 5 / 7/ 5 محسوب میشه. شاید همانطور که در نوشته زیر آمده است، بهتر باشد تعریف هایکو را هفده اونجی 音字/Onji بنویسیم.

« در زبان ژاپنی برای نگارش هایکو هجاها شمرده نمی‌شوند، بلکه اونجی 音字/ ]صدا[ها شمرده می‌شوند. هیگینسون (1985) با مثالی این موضوع را به خوبی توضیح داده است؛ کلمه  "Man you shuu" در نظر اول سه هجا دارد در حالی‌که این کلمه از شش اونجی/ ]صدا[ ساخته شده است.

 اونجی/]صدا[ها با خط  تیره از یکدیگر جدا شده‌اند: Ma-n-yo-u-shu-u"".

بنابراین هایکو ازلحاظ ساختاری شعری با هفده هجا نیست (ص100). هندرسون (1958) نیز تفاوت اونجی/ ]صدا[ و هجا را با مثالی شرح می‌دهد؛ کلمه haiku"" دارای دو هجا است امّا ازسه صدا ساخته شده است"ha-i- ku" : (ص ix) . بنابراین هجا با آنچه که یک ژاپنی با عنوان اونجی/ صدا می‌شناسد، تفاوت دارد. امّا از آنجا که دراکثر کتاب‌های معرفی هایکو، از هجا به جای اونجی/ صدا استفاده شده است دراینجا نیز برای اشاره به مفهوم اونجی/ صدا، کلمه هجا، به‌کاررفته است. لازم به ذکر است واحدهای زبانی‌ای به نام مورا، نسبت به هجا، رفتارشان بیشتر شبیه اونجی/ صدا در ژاپنی است. امّا باز خود مورا نیز با اونجی/ صدا تفاوت‌هایی دارد. یک مورا ترکیبی از یک واکه و یک همخوان (cv) است، امّا یک اونجی/ صدا در ژاپنی مجموعه‌ای ازیک یا دو واج است (phoneme) و با یک نشانه نوشتاری مشخص می‌شود و قابل تجزیه به واکه و همخوان نیست. به عنوان مثال さ/ sâ""یک اونجی/ صداست که قابل تجزیه به دو آوای دیگر نیست، یک اونجی/ صداست و یک نشانه نوشتاری دارد، همان‌گونه که حرف "س" قابل تجزیه به آوهای دیگری نیست. هر مورا تقریباً نصف یک هجای انگلیسی/ فارسی کشش دارد.

مورا(mora)  «اصطلاحی است که در مطالعات سنتیِ وزن شعر / علم عَروض (metrics) برای ارجاع به کوچکترین واحد وزن‌دار در طول زمان به کار می‌رود.» ( کریستال، 2003، ص 299). در واقع مورا برابر با یک هجای (syllable) کوتاه / سبک (هجایی که به واکه کوتاه ختم می‌شود مانند: di) است و امروزه در علم واج‌شناسی (phonology)به عنوان یک واحد کشش واجی شناخته می‌شود.» (کریستال، 1992، ص 257).

 هجای سبک/ کوتاه یعنی هجایی که به واکه کوتاه ختم می‌شود، یک مورا دارد و هجای سنگین یعنی هجایی که به همخوان یا واکه کشیده ختم می‌شود، دو مورا دارد، مانند: dir, sī).

هر هجا از واحدهایی به نام مورا تشکیل می‌شود (نظریه مورایی). زبان‌هایی که در آن‌ها وزن، تمایز معنایی ایجاد می‌کند، زبان‌های مورایی نام دارند.

در مورد جایگاه مورا در میان سایر واحدهای آوایی می‌توان گفت کوچکترین واحد آوایی واج است و پس از آن مورا و پس از مورا هجا قرار دارد (شکوفا، 1389، ص 112).    »

هانیه خورشیدی / کارشناسی زبان و ادبیات ژاپنی / کارشناسی ارشد زبان شناسی